Մի քանի տարի առաջ Օպտինի անապատում մենք ապրում էինք ծերուկ Լևի խրճիթի սենյակներից մեկում, ուր վառարան կար ու պատուհանագոգին՝ լուսամփոփ։ Մարտ ամիսն էր՝ սառած ու սևացած ձյունով։ Ամսվա վերջին օրերն էին, և նոր-նոր սկսվել էր Չարչարանաց շաբաթը։ Առավոտյան և երեկոյան գնում էինք ժամերգության։ Երեկոյան ժամերգությանը երկար աղոթում էինք վանքի դատարկ կիսախավարում, և մինչ մեզնից մեկը մեղքերի թողություն էր խնդրում՝ կիսաձայն մրմնջոցով, մյուսն այնքան էր հետ գնում, որ բառերը լրիվ անվերծանելի էին դառնում։
Քնից առաջ հատկապես նկատելի էր լինում, թե ինչպես է տաքուկ անկյունում՝ սրբապատկերների առաջ, մեղմ, քնքուշ լույսով շողում վարդագույն, լռիկ կանթեղը։
Մենք գրեթե չէինք խոսում, միայն վերընթերցում էինք առավոտյան և երեկոյան կանոնները ժամերգությունից առաջ,խոնարհվում էինք մինչև գետին հրահանգված անգամներ, իսկ եթե ես հոգնում էի, խնդրում էի նրան բարձրաձայն կարդալ Սաղմոսագիրքը, իմ ու իր սաղմոսները, և կրկին լռում էինք։
Երեկոյան դուռը ծեծում էին․ տաքուկ, կանթեղի առկայծումի նմանվող ձայնն ասում էր համբերատարությամբ․
«Աղոթքներով սրբոց Հայր մեր, Քրիստոս Աստված մեր, Որդի Աստծո, ողորմեա Տեր մեղավորիս»։ Այդ ժամանակ էլ մեզանից մեկը ելնում էր մահճակալից, մի քանի վերմակի ու մուշտակների տակից սահելով դուրս, սառը հատակին բոբիկ քայլելով, գնում էր ու դուռը բացում։
Ներս էր մտնում ծեր, ալեհեր վանականը՝ երկար մազերը պոչ կապած, խորշոմած ու մի տեսակ լռակյաց , ժպտուն դեմքով, նայում էր մեղմ ու բարի հայացքով ու գրեթե ոչինչ չէր խոսում։ Մեզ մեջքով նստած՝ վառում էր վառարանը։ Սենյակը կամաց-կամաց տաքությամբ էր լցվում,ջերմանում։Իսկ դրսում դանդաղ խտանում էր խավարը, և մարտյան գորշ ձյունը թվում էր թարմ ու կապույտ։
Վանականը լուռ նստած փայտը նետում էր կրակի մեջ։ Կոճղերը բոցավառվում էին։ Տաքի հետ նրանցից առկայծում էր կարմրավուն լույս, և դրան համաչափ արձագանքում էր լռիկ կանթեղը անկյունում։
-Տեր հայր,թողեք՝ Ձեզ օգնեմ,- մի անգամ խնդրեցի ես։վ
-Քաղաքի փափկասուն օրիորդ, սա քո գործը չէ,- քնքշորեն, ծերունական խղճահարությամբ պատասխանեց ինձ վանականը,- ավելի լավ է՝ աղոթիր կամ լաց եղիր, քանի կարող ես։
Ու մենք դարձյալ լռեցինք։
Հետո նա փակեց վառարանի դռնակն ու սենյակից դուրս գնաց։
Միջանցքի՝ հենց մեր հարևանությամբ սենյակում ապրում էին մայր ու դուստր․ աղջնակը մոտ տասներկու տարեկան կլիներ, անբուժելի հիվանդ էր։ Մենք նրանց գրեթե չէինք լսում, միայն ժամերգություններին էինք տեսնում։ Մայրը՝ոտից գլուխ սև հագած, գլխաշորով ծածկված, միշտ կանգնում էր աղջնակի թիկունքում, որպեսզի երեխան հեռվից չնկատի՝ ինչպես է ինքը լաց լինում։ Թվում էր՝ նրա երիտասարդ, բայց արդեն տանջահար դեմքը, որ սակայն անսահմանորեն չքնաղ էր, հավետ թաղվել է գլխաշորի խորը ծալքերում։ Իսկ աղջնակը, հակառակը, միշտ ինչ-որ բաց երանգների զգեստ էր հագնում, մազերի հյուսքին՝ սպիտակ ժանյակներով գլխաշոր։ Քայլում էր ուղիղ, երբեք չէր լալիս, ներսից լույս էր ճառագում՝ արագորեն այրվելով։ Ինչպես եկեղեցու մոմն էր հանգչում իրիկնամուտին՝ սպառվելով։ Երբեմն ժամերգությունից հետո մայրը նրան գրկած էր տուն տանում։ Եկեղեցում աղջնակը կանգնում էր ուղիղ, գրեթե անշարժ, միշտ Արքայական դարպասներին դեմ-դիմաց, մորից հեռու էր, բայց հստակ գիտեր՝ եթե ընկնի, մայրը միշտ կհասցնի բռնել։
Մի քանի անգամ նկատել էի,որ տրորված ձյան արահետով քայլում է այն ծեր վանականի հետ, որն ամեն իրիկուն վառում էր մեր սենյակի վառարանը։ Երկուսն էլ այնքան խաղաղ տեսք ունեին, աղջնակը նույնիսկ ժպտում էր, որովհետև ոտքերի տակ թեթևորեն ճռճռում էր ձյունը։ Երկուսի դեմքն էլ գունատ էր,թափանցիկ, մեկինը ծերությունից, մյուսինը՝ տկարությունից։
Վանականը խոսում էր, աղջնակը լսում էր ու գլխով անում բառերին համաչափ՝ անտխուր համաձայնելով, որ շատ շուտով պիտի գնա այս աշխարհից։ Երբեմն նույն տրորված արահետով անցնում էր և մայրը՝ գլուխն այնքան ներքև հակած, որ թվում է՝ կզակը դիպչում էր անրակների մեջտեղի երակային փոսիկին, նուրբ դեմքը կտրուկ թաքցնում էր կողքինների հայացքներից։
Երեկոյան՝ Ավագ Հինգշաբթիի նախօրեին, վանականը բացեց Ավետարանն ու համառոտ կարդաց․ «Երբ երեկոն իջավ, Նա նստեց իր տասներկու աշակերտների հետ, և մինչ նրանք դեռ ուտում էին, Նա ասաց. «Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, որ ձեզանից մեկն Ինձ մատնելու է»: Եվ նրանք խիստ տխրեցին: Նրանցից յուրաքանչյուրն սկսեց ասել Նրան. «Մի՞թե ես եմ, Տե՛ր»: Նա պատասխան տվեց և ասաց. «Ով իր ձեռքն Ինձ հետ․․․»։
Ամենք մեկս նստած էինք մեր մահճակալին։ Ընկերուհիս լուռ լսում էր վանականին՝ նայելով ինչ-որ տեղ իր դիմաց․ մերթ վառարանի վարդագույն կրակին, մերթ պարզում էր ձեռքերն ու նայում մատների ծայրերին։ Մատները կրակից վարդագունում էին ու կամաց տաքանում։ Իսկ ես զգում էի՝ ինչպես են կոպերս ծանրանում, և ինչպես է հանդարտորեն ընկղմվում իմ դեմքը ծանրացող ջերմ օդում։
-Պառկիր, քնիր, մանկիկս,- քնքշորեն ասաց վանականը,- վաղը Ավագ Հինգշաբթի է, ժամերգության պիտի հասնել առավոտ կանուխ․․․
-Ինչու՞ «մանկիկ»,- զարմացա ես։
-Բա էլ ո՞վ։ Մի՞թե մենք բոլորս Աստծո զավակներ չենք։ Նրա կողմից չենք ստեղծվա՞ծ։
Եվ նույն պահին էլ պայծառացավ միտքս։
Սենյակը լրիվ մթնեց, սակայն պատուհանից այն կողմ խավարն առավել խորն ու անթափանց էր թվում։
Վանականի նստած կերպարանքը ՝ կիսայրված մոմը Ավետարանի էջերի վրա պահած, նրա խոնարհված դեմքը,և կանթեղի լույսը, որ ցրում էր մեր ռուսկան սրբապատկերների տաքուկ կերպարների շուրջ սփռված խավարը, ասես կապում էին ժամանակը, և այն թափանցիկ էր դառնում․․․ Քրիստոսը վերցրեց հացը, օրհնեց, կիսեց և, տալով աշակերտներին, ասաց. «Առեք, կերեք, այս է Իմ Մարմինը», այնուհետև գինու բաժակը մեկնեց. «Խմեցեք դրանից բոլորդ, որովհետև այդ է Նոր Ուխտի Իմ Արյունը․․․», և նույն պահին լսվեց վանականի ձայնը․ «Եթե դուք եկել եք Նրա հետ նշելու այսուհետ հավետ նշվող երեկոյան ժամերգությունը Նրա մահից առաջ, ապա սթափ եղեք ,բայց և գթասիրտ․․․», և հանկարծ ոսկևորված,գիշերվա ցրտի ու խավարի մեջ,կրակի պես բոցավառվելով՝ ծաղկում էր ծերունի Լևի մենախուցը՝ Օպտինի անապատի ու հեռացող ձմռան մեջ վիթխարի ու անեզր այս աշխարհում։Եվ Հուդան, որ մատնելու էր Նրան, ասաց. «Մի՞թե ես եմ, Վարդապե՛տ», և դրսում քամուց ճոճվող ծառերի ճյուղերը ծեծում էին ապակին,բայց չէին ճանկռում՝ ցուրտը թողնելով մաշկին, այլ հիշեցնում էին․ «Ամեն ինչ Տիրոջն է,ամենայն արարվածն ու օրհնյալը, ամենը, ուր էլ նայես․․․ամբողջ երկիրը․․․», և լսվում էր զնգոցը․ դա Հուդան էր, տառապանքի վախից այլանդակված՝ հետ էր շպրտում արծաթները փարիսեցիներին, իսկ նրանք չէին վերցնում, խոհականորեն զրուցում էին ու գլուխներն օրորում․ «Հետ չի կարելի․․․դրանց վրա արյուն է․․․արյուն․․․արյուն․․․»։
Այս ամենի ըմբռնումն այնքան սուր էր, որ միտքը չդիմացավ ու ընկղմվեց քնի մեջ։Կոպերս ծանրացան ու փակվեցին։ Վերջինն, ինչ լսեցի, ճյուղերն էի՝ ապակին խազող, և վանականի ձայնը, միմիայն ձայնը, որովհետև բառերն այլևս անվերծանելի էին։ «․․․Ամենայն արարվածը․․․ամենը օրհնված է․․․շուրջբոլորն ամեն բան․․․»։ Եվ ահա գրեթե տեսանելի, շոշափելի, ինչպես հպումը, մի միտք ծագեց, ասես ծնվեց ինքն իրեն ու խնդրեց․ «Նե՛րս թող ինձ», մի նուրբ փոփոխությամբ բռնելով ձայնն ու հնչյունը և սակայն աննկատ խեղաթյուրելով։ «․․․Շուրջն ամեն ինչ հագեցած է շնչով, գեղեցկությամբ․․․․գեղեցկության շնչով է լիացած և շնչում է ուրախությամբ»․ ասես մի տարօրինակ երաժշտություն լսվեց։Եվ ի՞նչ կար այդ բառերում։ Ինչո՞վ էին դրանք տառապանք առաջացնում ու հոգեկան ցավ, և ամոթալի ու արբեցնող քաղցրություն, ինչպես գլորվող արծաթների զրնգոցը։ Ինչ էր այդ խեղաթյուրումն ու նենգափոխումը։ Որքան գեղեցկություն, ուժ և ուրախություն է պահպանված իզուր․․․Նայիր ուշադիր, որքան բարակ են նրանց դեմքերը, որքան փափուկ․․․ինչպես տաքացած մոմը՝ կրակը մոտեցնելիս։ Որքա՜ն պարզ ու դատարկ է սառած օդը, և բուրում է միայն ջրով, նույնն է թե՝ կյանքով․․․Օդը բուրում է կյանքով, մի՞թե դու չգիտեիր»։ Եվ խուլ զնգոցն է քամու սին մեղեդու ներքո ընկնող արծաթադրամի․․․ «Ինչու՞ ես պիտի լսեմ այս ամենը, ինչու՞»,- զարմանում եմ ես՝ արդեն առանց ցավի, առանց տառապանքի ու գրեթե անզգացմունք, բայցևայնպես լսում եմ, զգում, նիրհում․․․
Ավագ Հինգշաբթի՝ առավոտյան, ջանալով չնայել վանականների դեմքին, պատարագից հետո մոտենում ենք՝ օրհնություն ստանալու։ Առավոտն այնքան թարմ է, խոնավ ու ցուրտ։ Գորշ երկինքը համաչափ թափանցում է դանդաղորեն հալչող ամպերի հետևից։ Ածխասև ծառերը քնած են՝ խավարում քարացած։ Ցուրտ է, դեմքը ծակծկում է չոր քամին։ Եվ գեթ մի ակնթարթ ես շեղվեցի այս վաղորդայնի գեղեցկությամբ, ու ամեն բան աննկատելիորե փոխվեց․․․
Ամեն ինչ խաղաղված ու ջերմ դարձավ․․․
Մեկնու եմ խաչաձև ծալված ափերս, նայում եմ ներքև՝ ձեռքերիս մեջ, տեսնում եմ փարաջայի եզրը,ճյուղերի կարճ զիգզագները՝ ձյուների մեջ տրորված։ Մի պահ դրանք նմանվում են հնագույն ձեռագրերին հիերոգլիֆների, որոնք ես անզոր եմ վերծանել։Վանականն օրհնում է։ Ես խոնարհվում եմ նրա ձեռքին, տեսնում բարակ,ասես փորագրած մատները՝ ուղիղ ու հարթ եղունգներով,և հանկարծ գիտակցում, որ ինձ հարկավոր չէ այս ձեռքի ֆորման տարբերել ու նայել նրա դեմքին։ Բայց ավա՜ղ ուշ է․ հայացքս ավելի արագ է բարձրանում, քան կհասցնեի գիտակցել միտքը։ Նրա դեմքն ասես մոմից է, բայց ավելի բարակ ու վարպետորեն կերտված, քան մատները։ Հասցնում եմ նկատել միայն կզակն ու բերանի գիծը,և ահա հայացքս նորից մեխվում է ճյուղերի կոտրտված հիերոգլիֆներին։
Ես պատրաստվում եմ հեռանալ, բայց վանականը, չգիտես՝ ինչու,ասում է․
-Լա՛ց,քանի կարող ես,- ձայնը այնպես ծանոթ է, ինչ-որ բան է հիշեցնում, բայց չեմ կարողանում մտաբերել․․․և միայն կսկծում է, միայն մղկտում․․․
Եվ վաղուց է՝ չի լինում լացել․․․
Եվ հանկարծ վանականը խոնարհվում է ու խնդրում․
-Աղոթի՛ր ինձ համար, քո՜ւյր․․․
Ժամերգությանը լսում ենք Ավետարանը Քրիստոսի խարազանման մասին։ Վանքում մութ է։ Ահա դուրս են բերում Պատանքը։ Լուռ խոնարհվում ենք ու ելնում վանքից։ Գորշ ձյունը թվում է փխրուն ու մեռնող․․․Գնում ենք ,բայց տուն չեք մտնում, կանգ ենք առնում հին կաղնու մոտ։ Սրա բունն այնքան մեծ է, որ եթե երկուսով ցանկանայինք գրկել այն, ձեռքերս չէին բավականացնի։
Ես թիկունքս հենում եմ բնին։ Եվ այնպես եմ խաղաղվում, ասես այս դարավոր կաղնին ինձ հետ կիսում է իր ուժը։ Ընկերուհիս կողքիս է՝ ինձ նման հենված բնին։
-Վաղը Խաչելությունն է,- ասում եմ ես,- Չարչարանաց Ուրբաթը․․․
Նա չի պատասխանում, բառերի հարցում այնպես ժլատ ենք դարձել։
Թաթերս սառչում են ցրտից, բայց և չենք ուզում հեռանալ, և ես ոտքից ոտք եմ փոխում, ինչից ձյունը թեթևակի ճռճռում է։
-Ես անվերջ մտածում եմ՝ իսկ ինչպե՞ս է ամեն բան կատարվել այն ժամանակ,- շարունակում եմ,- չէ՞ որ Նա Նրա Մայրն էր․․․
Ընկերուհիս թեքվում և ուշադիր նայում է ինձ։
-Նա չէ՞ որ Նրա ՄԱՅՐՆ էր, հասկանու՞մ ես,-դժվարանում եմ խոսել, հազիվ եմ ընտրում բառերս, ասես լեզուս կորցրել է ճկունությունը և այլևս չի ուզում, հոգնել է մտքերս արտաբերելուց, օդեղեն մի բան կեղեքում է կուրծքս ու կոկորդս, և բառերը պոկվում են շուրթերիցս միմիայն հաղթահարելուց հետո, ավելին՝ տառապանքից հետո․․․ -Նա գիտեր, որ Նա Տերն է, և Նա իր Տերն էլ է․․․ Բայց չէ՞ որ Նրա համար նաև Որդի էր։ Նա գիտեր Նրան մանկուց։ Որդին մեծացել էր իր աչքի առաջ,և հագուստն ու կոշիկը փոքրանում էին իր աչքի առաջ։ Նա գրկում էր Նրան առավոտյան, երբ արթնանում էին։ Եվ որքան տանջալի էր Նրա համար տեսնել, թե ինչպես են Նրա ձեռքերին մեխեր գամում, Ինչպե՞ս էր լսում Նրա գոռոցը, որովհետև այլևս անկարող էր ցավը տանել․․․ Որքա՜ն դժվար էր տեսնել Նրան Խաչի վրա և իմանալ,որ ահա Նա կմահանա։Նա կմահանա՞։Այո,Նա իր Աստվածն է,բայց և Նա իր Որդին է։ Ինչպե՞ս էր զգում Նա իրեն․․․ ամեն բան ավելի դաժան էր Նրա համար, քան Որդու։ Ինչպե՞ս էր Նրա սիրտը պատռվում, և հոգին՝ մորմոքում ու աղաղակում։ Ինչքա՞ն դժվար էր Նրա համար նայել իր Աստծո կամ Որդու մահվան տեսարանին։ Ի՞նչ էր Նա զգում, ասա՛։
Եվ մենք էլի լռում էիք։
Գիտեի՝ պատասխանի համար միայն հարմար բառեր պետք է ընտրել․․․
-Ավելի լավ է՝ կենտրոնացիր Հարության վրա, այլապես անհնար կլինի ապրել․․․ի զորու չենք լինի․․․
Հետո մենք քայլերս ուղղեցինք տան կողմը։ Ճանապարհն հանկարծ շատ երկար թվաց, երևի նրանից էր, որ ձեռքերի ու ոտքերի մատները անզգայացել էին ցրտից։
Նորից ձյան ճռռոց, դիմացից եկող քայլեր․․․Մեր սենյակի հարևանությամբ ապրող աղջնակն ու մայրն էին ։Աղջնակն այսօր մի փոքր ավելի լավ էր զգում իրեն, ուստի քնից առաջ դուրս էին եկել, մինչ երեկոյան կանոնը կարդալը։ Աղջնակն ամեն օր հաղորդություն է ստանում, մայրը՝ միայն կիրակի օրերը։
Մենք հավասարվեցինք,նրանք ուզում են անցնել։ Ես մինչ գոտկատեղ խոնարհվում եմ նրանց առաջ ու խնդրում․
-Աղոթե՜ք ինձ համար․․․
Նրանք լուռ խոնարհվում են ի պատասխան․․․
Թարգմանությունը՝ Մարինա Գևորգյանի
Գրական ակումբ 