Ճառն ընթերցվել է Դարթմըթի համալսարանի շրջանավարտների համար 1989 թ. հուլիսին:
Բայց թե չզորես պահել թագավորությունդ
Եվ գաս, հանց հայրդ՝ քեզնից առաջ եկած այնտեղ,
Ուր միտքը մեղադրում է և զգացմունքը՝ ծաղրում,
Հավատա ցավիդ… [1]։ (Ու. Հ. Օդեն, «Ալոնսոն՝ Ֆերդինանդին»)
*******
Երկու ընկերուհիներ. երկուսն էլ շատ հիվանդ: Բայց մեկի մոտ նյարդերն են. առողջացումը միշտ էլ հնարավոր է: Մյուսը թոքախտ է՝ վերջին փուլում: Ոչ մի հույս:
Մի անգամ՝ կեսօրին: Թոքախտավորն ընկերուհու սնարի մոտ: Նա.
– Տեսնո՞ւմ ես, մինչ օրս անգամ իմ ամենավատ նոպաների ժամանակ ինչ-որ բան իմ մեջ մնում էր: Կյանքի հույսը չափազանց կառչուն է: Այսօր ինձ թվում է, որ այլևս պետք չէ ոչինչ հուսալ: Ես այնքան հոգնած եմ, որ թվում է՝ երբեք վեր չեմ կենա:
Ես կարդալ սովորել եմ հինգ տարեկանում, Կոչաբամբայի (Բոլիվիա) լա Սալյեի վարժարանում, եղբայր Խուստինիանոյի դասարանում: Դա է եղել իմ կյանքի ամենանշանակալի իրադարձությունը: Գրեթե յոթանասուն տարի անց ես հստակ հիշում եմ, թե ինչպես այդ հրաշքը՝ նկարազարդ գրքերի բառերի վերծանումը, հարստացրեց իմ կյանքը՝ կոտրելով ժամանակի և տարածության պատնեշները և թույլ տալով ինձ քսան մղոն ստորջրյա ճամփորդություն կատարել կապիտան Նեմոյի հետ, խարդախ Ռիշելյեի ժամանակներում դ’ Արտանյանի, Աթոսի, Պորտոսի և Արամիսի հետ պայքարել թագուհուն սպառնացող խարդավանքների դեմ, կամ՝ Ժան Վալժան դարձած՝ քարշ գալ Փարիզի կոյուղիներում՝ Մարիուսի անհաղորդ մարմինը շալակս առած:
Читать далее
Վերջին տեսարանը
Տղամարդը մտրակը պտտեցրեց օդում և ասաց.
— Նայե’ք նրանց. խաղաղ են ինչպես գառնուկները:
Հետո գլուխը առյուծներից մեկի երախը մտցրեց, իսկ այդ առյուծը ես էի: Առիթը պատեհ համարեցի, առանց հապաղելու գլուխը անջատեցի վզից` ի հատուցում այն բոլոր մտրակների, որ ստացել էի կրկեսում:
Անձրև
Լուսանկարների ալբոմը թերթեց և հասավ իր երիտասարդությանը: Հենվել էր մի ծառի և կեցվածք էր ընդունել: Գլխի ետևում` երկնքի մի անկյունում, երևում էր մի կտոր սև ամպ: Հանկարծ ամպը ահագնացավ և քիչ անց աձրևը թրջեց ամբողջ դեմքը… Թրջեց ալբոմը և կյանքը …
Այդ օրը զարմանալի օր էր: Միայն ծերունու տանն էր անձրև տեղացել:
Այրված Դաշտը
Դաշտը այրվել էր: Աղավնին վայրէջքի տեղ չուներ: Հանկարծ աչքը մի ճյուղի ընկավ և առանց հապաղելու վայր իջավ, սակայն ճյուղը ոտքի տակ ամուր էր: Չկարողացավ հավասարակշռությունը պահել: Ուզեց նորից թռչել, բայց մի ձեռք խանգարեց ու նրան իր ճանկերում սեղմեց:
Աղավնին որսորդի հրացանափողին էր վայէջք կատարել:
Հերթ
-Առավոտից իրիկուն նստած լափում է, ոչինչ չի թողնում մեզ համար: Եթե մի բան էլ ասես, աշխարհը իրար կխառնի: Էսպես որ շարունակվի մենք սովից կմեռնենք:
Երիտասարդ անգղը այս նախադասությունները ասելով` հայացքը հառեց ծեր անգղի աչքերին: Նա երիտասարդ անգղի խոսքը լուրջ չընդունեց և ճյուղի վրայից թռչելով` ասաց.
-Թող ուտի, որ լավ չաղանա, մենք շատ առյուծների ենք կերել` սրան էլ կուտենք:
Անհնարին
— Ես չեմ կարողանում հավատալ: Կարծես ամեն ինչ երազում եմ տեսնում: Ախր, ոնց կլինի, հնարավոր չի: Միթե՞ կարելի է պատերի միջով անցնել կամ ջուրը մտնել ու չթրջվել: Մենք այդ բոլորը արեցինք, նույնիսկ սարից նետվեցինք և ոչ մի քերծվածք չունեցանք:
— Հիմար, մենք մահացել ենք:
Այս գրությունը գտնվել է բրոնզաձույլ արձանի բրդյա գլխարկի միջից
” Իմ կյանքի տղամարդ, քեզ լավ նայիր, դաժան ձմեռ է առջևում: Եթե չդիմանաս քեզ գժի տեղ դիր, որպեսզի քեզ էլ գժանոց տեղափոխեն: Վստահ եմ, որ քեզ այստեղ ուրախ կանցնի:
Քո ընկեր` կապուտաչյա աղջիկ”:
Մի քանի հոգի
Հիսունից ավելի անգամներ դեմքը հանձնել էր պլաստիկ վիրահատության դանակին և հիմա նման էր, թե Անջելինա Ջոլիին և թե` Նիկոլ Քիդմանին: Մի քիչ էլ նման էր Ջուդի Ֆասթերին:
Մի կին նրա կողքով անցնելիս` ասաց.
— Այս կնոջ անունը անշուշտ Անիջոյ է:
Երիտասարդ կինը լսելով այդ անունը` շրջվեց.
— Տիկին, ինձ հետ էի՞ք:
Ճամփորդություն
Մարդը գերադասում էր գետ լինել, քան թե քար: Մի օր համբերությունը հատեց և բղավեց.
— Ես գնում եմ այստեղից:
Ոչ ոք չասաց մի գնա: Ճամփա ընկավ և շարժվեց գետին զուգընթաց: Ուզում էր ծովին հասնել` անծայրածիր կապույտին: Սակայն, երբ դաշտավայրին հասավ, ինչ-որ տագնապ ողջ էությունը համակեց:
Գետը սուզվում էր հողի խորքերը:
Ուղղահայաց գիծ
Երբ օդանավից դուրս նետվեց, որքան ջանք գործադրեց անկարգելը չբացվեց: Վերածվեց երկինքը գետնին կապող գծի:
Մահվան դատապարտվածը
Երբ նրա ուղղությամբ կրակ բացեցին, վերփոխվեց թռչունի և առաջին կղկղանքը թափեց բանտի տանիքին:
Այս դեպքը միայն մի սիրահարված զինվոր տեսավ:
Նրանք չպետք է սիրահարվեն
Տղամարդը իր գործընկերոջն ասաց.
— Ես քեզ սիրում եմ:
— Ինչի՞ մասին ես խոսում.- հարցրեց աղջիկը:
— Սիրուց.- պատասխանեց տղամարդը:
Աղջկա ներսում ինչ-որ մաս թույլ ,տագնապային ազդանշան հաղորդեց: Վտանգավոր բան զգաց և անհապաղ ասաց.
-Այս ծրագիրը ինձ չի հաղորդվել:
Այնուհետև շրջվեց ու գնաց: Տղամարդը, զգալով իր սխալը, աշխատեց այդ մասին ոչ մեկին ոչինչ չասել: Նա չգիտեր, որ իր ասածները ձայնագրվել են հսկիչ սենյակում: Մի քանի օր անց նրան վերադարձրին այն գործարանը ուր արտադրվել էր և սրտի մեջ հզոր անտիվիրուսային անտենա տեղադրեցին:
Ոչինչ
Նրանք ձյունոտ մի օր բաժանվեցին միմյանցից:
Մեկը գնաց դեպի հյուսիս, իսկ մյուսը` դեպի հարավ:
Ձյունը ծածկեց նրանց ոտնահետքերը, ասես երբեք չէին եղել:
Մարդու սիրտը տրոփում է, այդուհանդերձ յուրաքանչյուր կծկում ու լայնացում ոչ միայն վկայում է արյան հորդահոս գետի ընթացքը երակներում, այլ,- ինքնին մի ճիչ է. մեոնել… քնել… մեռնել… քնել…
Հենց այդ ճիչն էր մարդուն քնից արթնացնողը։ Նա երազում իրեն մեռած էր տեսել, սակայն այժմ բացելով աչքերը և ուժերը վերականգնելու նպատակամղմամբ խորը շնչելով՝ իր էության անելանելի վիճակը սրտի նույն կարգ ու կանոնով հարվածի տակ էր առնում. «Արդյոք երազո՞ւմս էի ինձ մեռած տեսել, թե՞ իսկապես մեռած եմ վկա լինում իմ արթնացմանն ու շնչառությանը»։
Աակայն՝ ոչ. նրա կողքին կինը՝ Մարթան, փակ աչքերով հանդարտ ու համաչափ շնչում և հավանաբար լողում է երազների զրկում։ Մարդը մտածեց. «Եթե նրան զգում եմ իմ կողքին, եթե ընդունակ եմ մտածել, որ նա լողում է երազների զրկում, ուրեմն՝ դեռ ողջ եմ…»
Հետո՝ մի այլ կասկած. «Սակայն ես ինչո՞ւ եմ տեղյակ նրա երազներից, այդ ինչպես է, որ ես նույնպես սին իրավիճակներում մասնակից եմ ինձ չպատկանող, անհավատալի մի երազի մտորումներին»։
Եվ այս տրամաբանությունների ընթացքում սրտի զարկերր դեռես զբաղված էին իրենց գործունեությամբ. մեռնել… քնել… մեռնել… քնել…
Մարդը ծարավ է զգում և ծարավությունը նրան մի այլ մտքի է հանգեցնում. «Եթե մեոած լինեի, ծարավ չէի զգա»։ Այս միտքը որոշ չափով հանգստացնում է նրան, և մի պահ հավատում է, որ կյանքի ու մահվան միջև իր անելանելի վիճակի համար ինչ-որ պատասխան է զտել. «Ես միայն երազում էի տեսնում, որ մեռած եմ»: Այդուհանդերձ, երբ փորձում է իր մահճակալի կողքի սեղանից վերցնել ջրի գավաթը, մի այլ բան է գիտակցում. նա ի վիճակի չէ շարժելու իր անդամներն անգամ ուժեղ ցանկության դեպքում, ձեռքերը, բազուկները… ամբողջ մարմինը չոր ու անշարժ է։ Իհարկե, մարմինը կենդանի անդամևերի շնորհիվ դեռևս տաք է, սակայն՝ ոչ մի շարժում։ Այդ գիտակցությունը պատճառ է դաոնում ծարավը նույնպես մոռանալու։
ժամերը մեկը մյուսի ետևից ընթանում են, և նա, մոտակա եկեղեցու զանգերի ղողանջները հաշվելով, ժամանակ է անցկացնում։ Կինը մի քանի անգամ շուռումուռ է գալիս, նույնիսկ մի անգամ քնքշորեն զրկում է նրան։ Այս բոլոր մանրուքները նորից հույս են ներշնչում. «Եթե այս մղձավանջը շարունակվի, ի՞նչ է լինելու»։ Այս արանքում կծկումը՝ մեոնել, և թուլացումը՝ քնել, դեոևս իրենց գործին են։ Մարդը գլխի է ընկնում, որ իր միակ հույսը կնոջ արթնանալն է, սակայն նրա հետ խոսելու, նրան շոշափելու ոչ մի ջանք չի գործադրում. «Շուտով արթնանալու ժամը վրա կհասնի»:
Վերջապես վրա է հասնում նաև այդ պահը։ Կինը արթնանում է, նստում է մահճակալի եզրին և հագնում է հողաթափերը։ Մարդու սիրտը ավելի արագ, քան երբևէ, սկսում է տրոփել։ Կինը վերցնում է սրբիչը և դուրս է գալիս սենյակից։ Մարդը լսում է լվացարանում թափվող ջրի և կնոջ ատամների խոզանակելու ձայնը… Այս պարագայում նա, որ լսում է այս ամբողջ աղմուկ և աղաղակը, արդյոք կենդանի՞է։
Երբ կինը ննջարան է վերադառնում, միացնում է փոքրիկ վարդագույն լույսը և ձեոք է տալիս մարդու ուսերին. և Կարլոս…
Եվ հաջորդ վայրկյանին. «Կարլոս, Կարլոս արթնանալու ժամանակն է»։
Մարդը լսում է ամեն ինչ, նա ամեն ինչ զգում է։ Փառք աստծո, փաոք աստծո, այս բոլորը երազ էր, և այժմ այս երազը իր վախճանին է մոտեցել։
Բայց հանկարծ աշխարհի ողջ տխրությունը մարդու սիրտը լցնելու աստիճան Մարթան բարձր ճչաց։ Քիչ անց ծառաներր և հարևանները վրա հասան, և օդում տարածվեց երեխաների ողբը։
Տասնհինգ օր շարունակ ես մեկուսացել էի սենյակիս մեջ և շրջապատվել այնպիսի գրքերով, որոնք այն ժամանակ աղմուկ էին հանել (սրանից տասնհինգ-տասնվեց տարի առաջ): Խոսքս այն գրքերի մասին է, որոնց մեջ քննված է ժողովուրդներին մեկ օրում երջանկացնելու, իմաստնացնելու և հարստացնելու արվեստը։ Եվ այսպես ես մարսում էի, ավելի ճիշտ կլանում էի բոլոր այդ մարդասերների մտքի տքնությունը, նրա՛նց, ովքեր խորհուրդ են տալիս ստրկացնել բոլոր աղքատներին և նրանց, ովքեր հավատացնում են, թե իրենք գահազուրկ արքաներ են։ Դրանից հետո զարմանալի չէ, որ ես ընկա մի վիճակի մեջ, որ մոտ էր խելագարությանն ու ապշանքին:
Читать далее
Անհատակ և գորշ մի երկնքի տակ, փոշեպատ, անուղի, անխոտ, անտատասկ ու անեղինջ մի դաշտավայրում հանդիպեցի ես բազմաթիվ մարդկանց, որ քայլում էինք կորացած: Նրանցից յուրաքանչյուրը իր մեջքին մի վիթխարի Քիմեռ էր կրում. ծանր՝ ինչպես ալրով կամ ածխով լի մի պարկ, կամ էլ՝ հռոմեացի զինվորականի սարսափազդու հանդերձանք:
Читать далее
Գրական ակումբ 